وبلاگ درسی احمد محمدی نسب

محلی برای ارتباط با دانشجویان واحدهای علمی و کاربردی جهاد دانشگاهی یاسوج و هلال احمر یاسوج

وبلاگ درسی احمد محمدی نسب

محلی برای ارتباط با دانشجویان واحدهای علمی و کاربردی جهاد دانشگاهی یاسوج و هلال احمر یاسوج
این وبلاگ در جهت ارائه مسائل درسی و آموزشی برای دانشجویان رشته های مختلف واحد های علمی و کاربردی یاسوح مطالبی را ارائه مینماید. جهت ارتباط با بنده به منوی "تماس با من" مراجعه کنید. در سریعترین زمان ممکن پاسخگوی شما خواهم بود.

جزوه جمع آوری و پردازش اطلاعات

پنجشنبه, ۲۶ آذر ۱۳۹۴، ۱۲:۱۶ ب.ظ

جزوه حاضر که در ادامه مطلب آورده شده است جهت دانشجویان ارجاع به استاد تهیه شده و میتوانند با مطالعه متن مذکور در امتحان شرکت نمایند.


* جامعه اطلاعاتی :

جامعه‌ای را که در آن کیفیت زندگی، گستره دگرگونی اجتماعی، و توسعه اقتصادی به‌گونه‌ای روزافزون به اطلاعات و بهره‌وری از آن متکی است جامعه اطلاعاتی (Information Society) می‌گویند.

در این جامعه، استانداردهای زندگی و الگوهای کار و فراغت، نظام آموزشی، و فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی از پیشرفت اطلاعات و دانش فنی تأثیر می‌پذیرد. نشانه این امر، تولید رو به گسترش کالاها و خدمات مرتبط با اطلاعات و اشاعه آنها از طریق حلقه گسترده‌ای از رسانه‌ها، به‌ویژه فن‌آوری‌های چندرسانه‌ای الکترونیکی، و به‌طور کلی غلبه فن‌آوری اطلاعات در امر ذخیره، پردازش، و انتقال اطلاعات است.

جامعه اطلاعاتی جامعه‌ای وابسته به خدمات اطلاعاتی رسانه‌های همگانی است و با آهنگی سریع‌تر از دیگر جوامع و با سلطه بیشتر بر اندوخته‌های علمی و تجربی پیش می‌رود. در چنین جامعه‌ای، ارتباطات عامل واقعی انتقال برای ایجاد تحول در افراد به‌منظور دستیابی به اطلاعات است و ارزش‌های اطلاعاتی عامل تعیین‌کننده در توسعه جامعه محسوب می‌شود.

تعریف اطلاع رسانی

oروبرت بس تایلور می گوید:دانش اطلاع رسانی عبارتست از: رشته ای علمی که در باره کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و همه ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب تحقیق می کند.

oکار دانش اطلاع رسانی پرداختن به آن بخشی از دانش است که به تولید، گرد آوری سازماندهی، ذخیره و بازیابی اطلاعات کمک میکند.

گذری کوتاه بر تاریخچه اطلاع رسانی

 از زمانی که بشر برای ارتباط و انتقال اطلاعات از اشاره و علائمی مانند دود استفاده میکرد تا بعدها که با اخـتراع خط از چوب، استخوان، پوست حیوانات و سایر فناوریهای ابتدایی برای ثبت ،نگـهداری و انتقال اطلاعات اسـتفاده میکـرد قـرن های متمـادی گذشـته است. اما بعضـی از ابداعات و اختراعات نه تنها تأثیری تاریخی و بنیادی بر اطلاعات و اطلاع رسانی داشته اند و چه بسا بسیاری از بنیانهای اجتماعی را سخت متحول ساخته اند.

oدر حقیقت 2 انقلاب بزرگ و شگرف در عرصه اطلاع رسانی در قرن 20 میلادی را میتوان کهکشان گوتنبرگ و کهکشان میلادی نامید. سالیان بعد نیز اختراع کامپیوتر و نیز شبکه جهانی اینترنت نیز راه را برای ورود به دهکده جهانی اطلاعات باز کرد.

oزندگی بدون داشتن اطلاعات در دهکده جهانی اطلاعات به منزله یک نوع زندگی نکردن است

نقش اطلاع رسانی در عصر انفجار اطلاعات

oپیشرفت علم و تغییر ماهیت اطلاعات تا آنجا در رسیده است که حتی دقایقی پس از یک رویداد در نقطه ای از جهان تنها با یاری اینترنت و رسانه های ماهواره ای میتوان از همه جزئیات اخبار مربوط به آن آگاه شد.

oدر عصر حاضر که عصر سلطه ارتباطات و اطلاعات نامیده شده است بی شک سنگین ترین وظیفه بر دوش رسانه ها است که وظیفه انتقال اطلاعات و اطلاع رسانی را بر عهده دارند.

* تعریف صحیح داده و اطلاعات چیست ؟

داده ( Data ) : مجموعه ای از اعداد و حروف و علائم و نشانه هایی هستند که به صورت قراردادی در رایانه وارد میگردند و بدون انجام پردازش فاقد ارزش هستند . نمونه ای از داده ها را میتوان به صفر و یک های یک حافظه اشاره نمود که بدون انجام پردازش فاقد ارزش هستند .

اطلاعات ( Information ) : به مجموعه ای از داده ها گفته می شود که طی عملیات های منطقی پردازش میگردند و تبدیل به اطلاعاتی میگردنند که دانشی را به کاربر منتقل می نمایند . بنابراین اطلاعات از داده های پردازش شده تشکیل شده است.

 * نسبت بین خبر و اطلاعات چیست؟

دو دیدگاه اصلی در رابطه با نسبت خبر با اطلاعات وجود دارد. دیدگاه اول نسبت به عام بودن مفهوم خبر و جزء بودن اطلاعات نسبت به آن است در حالی که دیدگاه دوم معتقد است اطلاعات مفهومی عامتر بوده و پروسه های خبری شامل تولید، توزیع و انتشار خبر تنها بخشی از فعالیتهای اطلاعات محور را تشکیل میدهند بر این اساس شواهد و مستندات حاکی از عامتر بودن مفهوم اطلاعات نسبت به خبر است به عبارت دیگر خبر در دل اطلاعات قرار دارد.

 * بسته اطلاعاتی چیست؟

 بسته اطلاعاتی قالب یا فورمتی از اطلاعات است که میتواند اخبار دانسته ها یا اطلاعات را در درون خود ذخیره یا پردازش نماید. و از طریق تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی به دیگران منتقل شود.

* چند نوع از بسته های اطلاعاتی :

الف) مجلات

ب) کتابهای مجموعه مقالات

ج) کتب

د) مجموعه داستانهای کوتاه

و) بانکهای اطلاعاتی

 

شناخت نیازهای اطلاعاتی 

نیاز چیست؟

نوع بشر برای زیستن به آب،غذا،اکسیژن،مسکن و لباس نیاز دارد.اما با دقت بیشتر آشکار می شود همه نیازها در این چارچوب نمی گنجد.انسان نیازهای دیگری هم دارد که از شرایط شغلی،اجتماعی،خانوادگی،سیاسی و رفتاری و مانند آن ها سرچشمه گرفته و در تعامل مداوم با محیط اجتماعی و طبیعی برانگیخته می شود.نظریات آبراهام مازلو به عنوان روانشناس انسان گرا از مطرح ترین نظریات ارائه شده در زمینه نیازها است.وی در کتاب انگیزش و شخصیت به نیازها اشاره می کند.به عقیده وی در سلسله مراتب ممکن است نیاز های افراد متغیر باشد.مازلو عقیده دارد نیازها دارای سلسله مراتب از ابتدایی تا پیشرفته است.ارضای یک نیاز موجب و سبب پیدایش نیازهای دیگر می شود.وی نیازهای نامحدود انسانی را در چند طبقه زیر تقسیم بندی کرده است:

اولین دسته بندی از نیازها،نیازهای جسمانی هستند.این نیازها هسته مرکزی دوام و بقای جسمانی هر انسان است.هر انسان باید بخورد و بیاشامد تا زنده بماند. نیاز جسمانی با نیاز به امنیت و ایمنی تعقیب می شود.به محض سیر شدن شکم و رفع نیازهای جسمانی نیاز ایمنی مطرح می شود که از یک سو تداوم وضع موجود است،یعنی اینکه در آینده نیز بتواند سیر شود. از نظر مازلو پس از این نیازها،نیازهای اجتماعی مطرح می شود.این نیازها با پذیرش اجتماعی یعنی دوست داشتن و دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفتن همراه است.نیاز اجتماعی در واقع با زیستن در جمع کم و بیش ارضا می شود.ما در خانواده زندگی می کنیم،در بیرون با دیگران حشر و نشر داریم و در نهایت در شهر و جامعه به این نیازها پاسخ داده می شود.فراتر از نیازهای اجتماعی نیاز حرمت به خود یا قدر و منزلت است.نگرش و احساس ما در مورد خویشتن و تصویر از خود و اینکه ما خود را چگونه می دانیم و تا چه حد به آن وقوف یافته ایم. هر انسانی تصویری از خود دارد و نیاز دارد که این تصویر در او به درستی شکل گیرد.او دلش می خواهد همه او را نسبت به انجام امور انسانی توانا و ذیل صلاح بدانند.در نهایت خود یابی و خود شکوفایی آخرین قسمت هرو مازلو است. یعنی از بودن به شدن،یعنی توانایی های خود را کشف کرده و به کار بگیرد.

نیازهای اطلاعاتی

یکی از مهمترین نیازهای انسان به عنوان یک ارگانیسم زنده و پیچیده نیازهای اطلاعاتی است.این نیازها را می توان پیرامون دو محور اصلی دسته بندی کرد.۱-اطلاعات درباره خود انسان۲-اطلاعات در مورد محیط پیرامون و پدیده های آن.انطباق انسان با محیط پیرامون به عنوان یک سیستم فراگیر و ایجاد سازگاری با آن،تضمین بقا و تداوم حیات او با وجود تغییرات مداوم بدون دسترسی به اطلاعات نا ممکن است.مغز انسان بر مبنای پردازش اطلاعات موجود فعالیت می کند.هرچه تحولات و تغییرات سریع تر باشد به همان اندازه نیاز به اطلاعات بیشتر و شدیدتر می شود.انسان برای دریافت چنین اطلاعاتی دو راه را می شناسد:

۱-جستجوی اطلاعات مورد نیاز در دانش اندوخته بشری و آنچه به عنوان ذخیره و میراث علمی موجود است.

۲-تولید اطلاعات

افراد جامعه ممکن است در موقعیت های فراوان تصمیم گیری بهبود عملکرد و سایر شرایط فردی و اجتماعی نیاز به اطلاعات پیدا کنند و وقتی در چنین موقعیت هایی اطلاعات موجود را کافی ندانند به دنبال اطلاعات جدید می روند.

به تعبیر دیگر نیازهای اطلاعاتی به اطلاعاتی مربوط می شود که افراد برای کارایی در انجام وظایف شغلی،کسب رضایت در حل مسائل و مشکلات یا علایق خاص خود از این ها برخوردار باشد.فقدان اطلاعات در این زمینه ها می تواند منجر به بروز بی کفایتی در فرد،شکست او در دستیابی به هدف و بروز بحران گردد.

 * تهیه فهرست بسته های اطلاعاتی :

در تهیه فهرست برای بسته های اطلاعاتی با موارد زیر را رعایت کردکه عبارتند از :

 الف) کتاب شناسی

ب) نمایه ها

 ج) فهرست کتابخانه

 د) ابزارهای آرشیو

هـ) دفاتر ثبت

 و) نرم افزارهای رایانه ای

 الف) کتاب شناسی ها: کتابهایی هستند که حاوی اطلاعات منتشر شده درباره کتابهای یک رشته خاص یا موضوع خاص میباشند این کتابها ممکن است در دوره های زمانی متعدد به چاپ رسیده باشند و در مراکز مختلفی در ایران و جهان نگهداری میشود.

 ب) نمایه ها: بروشورها و کتابچه هایی هستند که فهرست طبقه بندی شده مقالات و کتابهای جدید منتشره در حوزه های مختلف را بصورت دورههای منظم زمانی منتشر میکنند.

 ج) فهرست کتابخانه ها: کتابهایی هستند که حاوی اطلاعات تفکیکی کتابخانه های مختلف کشور میباشندو از طریق آن میتوان به جزئیات مربوط به کتابخانه ها و مراکز اسناد دسترسی پیدا کرد.

 د) ابزارهای آرشیو: ابزارهایی هستند که به کمک آنها اطلاعات و اسناد در داخل یک مجموعه طبقه بندی و نگهداری میشود. این ابزارها شامل انواع کاغذی و اکترونیکی میباشند.

 و) نرم افزارهای رایانهای: آن دسته از نرم افزارهایی هستند که برای جستجوی اطلاعات موجود در کتابخانه ها و سایر مراکز اطلاعاتی مورد استفاده قرار میگیرند ویژگی این نرم افزارها قابلیت جستجوی سریع ، قدرت نگهداری بالا و درهم شکستن مرزهای زمانی و مکانی و جغرافیایی است.

 هـ) دفاتر ثبت: دفاتری هستند که فهرستی از آثار و اشیا نگهداری شده در موزه ها و گالری ها را در خود نگهداری میکنند.

بسته های اطلاعاتی عبارتند از : 1- اینترنت 2- مطبوعات (مجله) 3- CD یا بسته های الکترونیک       4- رادیو و تلویزیون ، سینما 5- کتاب 6- قوانین ، اسناد ، مدارک و دستورالعمل ها 7- سررسید 8- بولتن های داخلی 9- عکس

5- اینترنتی (ایمیل) ، گروه های اینترنتی (حسن اردستانی)

گردآوری بسته ها :

کتابخانه – آرشیو – موزه ها – مراکز اسناد و بانک اینترنتی – کتابخانه های دیجیتالی

راههای دسترسی به اسناد :

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران – موزه – پژوهشگاه اسناد و مدارک علمی کشور – وزارت امور خارجه – بنیاد نظم و آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس – مرکز اسناد انقلاب اسلامی

 

ابزار ها و شیوه های اطلاع رسانی

1- رسانه ها

2- گزارشهای موردی و سالانه

3- نامه و نامه های الکترونیک

رسانه

oتعریف رسانه: ابزار و وسایلی هستند که پیام را در یک مدت زمان محدود و اندک به مخاطب انتقال دهند.

oتعریف رسانه های جمعی: ابزار و وسایلی هستند که در یک زمان واحد پیام مشخصی را به انبوه مخاطبان که در نقاط مختلف پراکنده هستند ارسال می نمایند.

 طبقه بندی رسانه ها

oاز لحاظ مخاطب(کودک- نوجوان و ...)

oاز لحاظ هدف رسانه(تجاری- آموزش و ...)

oگستره پخش

oمالکیت رسانه

oمدت زمان فعالیت( روزنامه –ماهنامه- 24 ساعته و ...)

oموضوع رسانه

شیوه های اطلاع رسانی در رسانه

oما بعنوان مدیر روابط عمومی یک سازمان در حقیقت متناسب با پیام و مطلبی که میخواهیم در مورد آن اطلاع رسانی کنیم باید رسانه ای را انتخاب نماییم که متناسب با جایگاه و ظرفیت پیام باشد.

oخبرنامه داخلی (نسخه چاپی یا الکتروینک)

oگزارش عملکرد

oسیستم پیام رسانی صوتی

oساخت فیلم ها و کلیپ

شیوه های اطلاع رسانی در روابط عمومی

oارسال هرگونه پیام به خارج از سازمان از طریق یک رسانه

oبرگزاری کنفرانسهای خبری

oبرگزاری اردوهای مشترک با اصحاب رسانه

oگزارشهای موردی و سالانه

oگزارش عملکرد( کتابچه، بروشور، جزوه و ...)

oرپرتاژ آگهی در مطبوعات

oتیزر تلویزیونی و رادیویی

oمنابع اطلاعاتی الکترونیکی

oمنابع اطلاعاتی به کتاب ها، تصاویر، رکوردهای کتابشناختی، صفحات وب یا انوع دیگر منابع که به صورت مجموعه هستند مانند پایگاههای اطلاعاتی، وب سایت ها، مراکز تهیه مدرک، مدارک چند رسانه ای یا کتابخانه ها اطلاق می شود.

oنامه های الکترونیک                              Email

oامروزه شهروندان اینترنت روزانه میلیون ها نامه الکترونیکی را برای یکدیگر ارسال می نمایند. اما اولین پیام ارسال شده توسط نامه الکترونیکی در سال 1971 توسط مهندسی با نام ”ray tomlinson“ انجام شده است.

Email یک پیام متنی ساده است که برای گیرنده پیام ارسال میشود. نامه های الکترونیکی در ابتدا و هم اینک نیز اغلب بصورت متن های کوتاه می باشند. که میتوان با افزایش ضمائم از جمله عکس، فیلم و ... حجم آنها را بیشتر کرد.

oسرویس دهندگان email

oبه منظور مشاهده نامه های الکترونیکی دریافت شده می بایست از برنامه های سرویس گیرنده نامه های الکترونیکی استفاده کرد. برخی از کاربران از برنامه معروف outlook و outlook express بمنظور مشاهده نامه های الکترونیکی استفاده می نمایند.

oبرنامه های رایگانی نیز نظیر hotmail و yahoo است که از طریق سایت آنها قابل استفاده است.

oمزایای نامه های الکترونیک

oاستفاده آسان و راحت از طریق نرم افزار پست الکترونیک

oهزینه اندک و در خیلی موارد رایگان

oامکان ارسال یک نامه بطور همزمان به چندین نفر

oامکان مدیریت نامه ارسالی و دریافت جواب

oقابلیت بروز رسانی

امکان ارسال ضمائم به نامه الکترونیک

oفناوریها و ابزار جدید در اطلاع رسانی

oامروزه با گسترش استفاده از تلفن همراه شاهد ابزارهای جدید اطلاع رسانی در این زمینه هستیم.

oابزارهای مرتبط با تلفن همراه :

o سامانه پیامک (sms service)

oفناوری bluetooth

oفناوری اینترنت در تلفن همراه(gprs )

دسترسی به قوانین :

روزنامه رسمی – کتاب قوانین - - سایت مجلس – سایت دادگستری 

شناسایی آثار موجود در یک اثر : 1- مجلات (ژورنال های علمی – TSI) یکی از منابع مهم اطلاعاتی هستند . مرکز اطلاعات علمی بین المللی به مقاله ها یا مجلاتی که چاپ می شود یک درجه استاندارد می دهد و اگر کشوری ژورنال ها و مجله ها و مقاله های علمی بیشتری داشته باشد از لحاظ اطلاعات علمی قوی تر است. 2- کتاب 3- کتابهای مجموعه مقالات / روابط عمومی الکترونیک (مجموعه مقالات) 4- مجموعه آثار (داستانهای کوتاه – اشعار برگزیده – جنگ) – مبتنی بر تولید نیست در عوض مبتنی بر تولیدات قبلی است . 5- وب سایت نخبگان 6- بانکهای اطلاعاتی magiran.com

گردآوری منظم بسته های اطلاعاتی به صورت مجموعه :

که منظور از آن جمع آوری کتابها ، مطبوعات ، آثار فرهنگی ، اشیاء ، تابلوها و سایر وسایل اطلاعاتی در قالب کتابخانه ها ، آرشیوها ، موزه ها و مراکز اسناد است – 2 نهاد مهم مرتبط با این موضوع کتابخانه ملی ایران و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران می باشد .

روش های جمع آوری اطلاعات

یکی از اصلی تر ین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آو ری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد‏ کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. برای جمع آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی چهار روش عمده را مورد استفاده قرار می دهند.

روش منتخب برای جمع آوری داده ها در تحقیق خود را تشخیص دهید.با انتخاب شیوه مناسب از سوگیری در تحقیق خود پیشگیری کنید.

گردآوری داده ها

پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد.        

   داده های مربوط چه چیزی گردآوری می شود  ؟

      چرا داده ها گردآوری می شود ؟

        داده ها چگونه گردآوری می شود ؟

       داده ها در چه زمانی گردآوری می شود ؟

        داده ها را چه کسانی گردآوری می کنند ؟

        گردآوری داده ها به چه مواد و ابزاری نیاز دارد  ؟

        داده ها چگونه توصیف و تفسیر می شوند ؟

        چه مقدار هزینه برای گردآوری داده ها و تفسیر آنها لازم است  ؟

        داده ها چگونه گزارش می شوند ؟

        منبع یا منابع تأمین هزینه کیست  ؟

         پردازش و تفسیر داده ها 

اصلی ترین روش ها برای جمع آوری داده ها:

استفاده از اطلاعات و مدارک موجود

در برخی تحقیقات  اطلاعاتی که باید بعنوان داده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند از پیش آماده هستند. بدین صورت که محقق بدنبال اطلاعات جدید نیست بلکه می تواند نسبت به جمع آوری اطلاعاتی که از قبل تهیه شده اند و در پرونده های ( درمانگاهی  بیمارستانی ثبت احوال، دانشجویی ،دانش آموزی و مراجعین به مراکز مختلف شهرداری ها و... ) موجود است  اقدام کند.

مزایا: به واسطه موجود بودن اطلاعات  ارزان است. در وقت صرفه جویی می شود. مهمترین مزیت آن  امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته است که در مطالعات گذشته نگر بسیار حائز اهمیت است.

معایب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشکالات عمده این روش است. گاهی ملاحظات اخلاقی مانع از دستیابی به اطلاعات مورد نظر می باشد. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم ممکن است در برخی موارد مطرح باشد.

پرسشنامه

 پرسشنامه شامل دسته ای از پرسش هاست که برطبق اصول خاصی تدوین گردیده است و به صورت کتبی یه افراد ارائه می شود و پاسخگو بر اساس تشخیص را خود جواب ها رادر آن می نویسد. هدف از ارائه پرسشنامه  کسب اطلاعات معین در مورد موضوعی مشخص است. بزرگ بودن گروه یا جامعه مورد مطالعه یکی از دلایل مهم برای استفاده از پرسش نامه است چه امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد. کیفیت تنظیم پرسشنامه دربدست آمدن اطلاعات صحیح و درست و قابل تعمیم بسیار با اهمیت است.

بر اساس نحوه اجرای پرسش نامه و نیز نوع سوالات پرسشنامه  می توان آنرا به دستجات متفاوت تقسیم نمود.

    طبقه بندی بر اساس ماهیت پرسشنامه :

 پرسشنامه باز: در این نوع پرسشنامه با سوالات باز روبرو هستیم.در اینجا پاسخگو می تواند بدون محدودیت هرپاسخی را که مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنویسد و یا در آن زمینه توضیح دهد. در اینگونه سوالات ، اطلاعات دقیق تر، کامل تر و دارای ارزش بیشتر هستند ولی طبقه بندی و نتیجه گیری از آنها مشکل تر و له تجربه زیاد نیازمند است.

 پرسشنامه بسته :   پرسش های بسته در این نوع پرسشنامه ارائه می شود.برای هر پرسش تعدادی گزینه و پاسخ انتخاب شده است که فرد پاسخ دهنده باید یکی از آنها رابه عنوان پاسخ بگزیند.هریک از پاسخ ها به گونه ای تنظیم شده است که در عین منطقی بودن برای آن سوال از پاسخ مربوط به دیگر سوالات مجزاست. در اینجا پاسخ ها را می توان به سرعت نوشت و تجزیه و تحلیل و طبقه بندی پاسخ ها نیز ساده تر است اما اطلاعات به دقت و کاملی پرسش نامه باز نیست.

         طبقه بندی بر اساس نحوه اجرا

          پرسشنامه همراه با مصاحبه :  این پرسشنامه همان مصاحبه انعطاف ناپذیر است که به صورت حضوری پرسش ها از افراد پرسیده می شود و پاسخ ها را پرسشگر در برگه پرسشنامه وارد می کند.

          پرسشنامه خود ایفا : پرسشنامه در اختیار فرد یا گروه قرار می گیرد و فرد به تنهائی و یا به صورت گروهی یه پرسش ا پاسخ می دهند .

           پرسشنامه پستی :  پرسشنامه برای افراد از طریق پست ارسال می شود . فرد پس از تکمیل آنرا برای محقق عودت می دهد.

           پرسشنامه الکترونیک :  در این نوع از پرسشنامه که به تازگی موارد استفاده از آن گسترش یافته است ، محقق با استفاده از شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت ، اقدام به ارسال پرسشنامه الکترونیک برای افراد می کند و افراد پاسخ ها را در همان پرسشنامه وارد و با پست الکترونیک برای محقق باز می گردانند.در برخی موارد ممکن است افراد نسخه ای از پرسشنامه را چاپ کرده و بعد از پاسخگوئی به شکل پستی باز گردانند.

         نکات مهم در طراحی پرسشنامه

  • داشتن یک مقدمه رسا ، جذاب و واضح در ابتدای پرسشنامه
  • وجود پرسش های قابل فهم و خالی از ابهام
  • خودداری از پرسش های طولانی و وقت گیر و دوپهلو
  • خودداری از واژه ها و لغات نامانوس و نامفهوم
  • طراحی پرسشنامه زیباودوراز کلمات زشت و زننده و تا جای ممکن دوستانه
  • محدود بودن پرسش های زمینه ای
  • قرار دادن پرسش های حساس و مهم در پایان پرسش نامه
  • هر سوال فقط به یک موضوع اختصاص داشته باشد
  • استفاده از پرسش های باز و بسته به همراه هم
  • قرار دادن تمام پاسخ های ممکن برای پرسش های بسته

         مزایای پرسشنامه

         عدم نیاز به شحص مصاحبه کننده ، بنابراین عدم تاثیر وجود چنین شخصی

          ساده و ارزان

          سادگی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل

          دقت یشتر پاسخ ها بواسطه محرمانه ماندن افراد

          امکان تنجام مطالعات بزرگ

          یکسان بودن شرایط در زمان تکمیل

         معایب پرسشنامه

          عدم قابلیت استفاده برای بی سوادان

          درک نکردن مفهوم سوال

          امکان  ارائه تصویر کاذب توسط فرد از خود

          کاهش درصد پاسخ های رسیده در پرسشنامه پستی

       خصوصیات یک پرسش

        اعتبار صوری : بدین مهنا که صوال قادر به اندازه کیری موضوع مورد پرسش باشد.به تعبیر دیگر مقیاس اندازه گیری متغیرتحت مطالعه باشد.

         انتظار دانستن پاسخ : باید سوال طوی طرح شود که انتظار داشته باشیم پاسخگو ،‌جواب آنرا داند.

          روشن و صریح : سوال باید بدون ابهام باشد و تنها به یک مطلب اشاره کند.

          بی آزار : به مسائل خصوصی افراد وارد نشود مگر با اجازه قبلی خود آنها.

          منصفانه: دلالت بر معنا و مفهوم خاصی ننمایر و آزمدنی را به موضع خاص نکشاند.

  روائی و پایائی

ابزاری که برای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار میگیرد درمرحله نخست باید از روایی (اعتبار) برخوردار باشند و درمرحله دوم باید پایایی ( اعتماد ) داشته باشند . روائی بدین معناست که روش یا ابزار به کار رفته تا چه حدی قادر است خصوصیت مورد نظر را درست اندازه گیری کند .

مثال: اگر بخواهیم شیوع کم وزنی هنگام تولد را در نوزادان یک زایشگاه بدانیم ، باید همه نوزادان تولد یافته را وزن کنیم . برای این کار می بایست از ترازوی مخصوص توزین نوزاد و آنهم ترازوی استاندارد استفاده شود

پایایی قابلیت تکرار روش یا ابزار اندازه گیری است . اگر روشی از پایایی برخوردار نباشد ، داده های گردآوری شده روایی ( اعتبار ) نیز نخواهند داشت 

مثال :در مثال بالا باید دید با چند بار وزن کردن آیا وزن یک کودک را در هر مرحله مشابه وزن قبلی نمایش میدهد.

     مشاهده

از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با استفاده از ویژگی های گوناگون آنها ملاحظه و ثبت می گردد. منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا  افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد.

مشاهده منظم در تحقیق ضروری است بنابراین مشاهده باید:

  • به هدف تحقیق مربوط باشد
  • برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنیم شده باشد
  • به طور دقیق و منظم ثبت شود
  • میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد

مشاهده به دو صورت مشارکتی و غیر مشارکتی انجام می شود. که در مشاهده مشارکتی  شخص مشاهده کننده در موضوع مشاهده شرکت دار دو در همان جلب مشاهده صورت می گیرد. (مثال) در مشاهده غیر مشارکتی مشاهده گر پدیده مورد مشاهده را بدون آنکه خود دخالتی در آن داشته باشد ملاحظه می کند  که این روش خود به دو صورت انجام می شود. در روش اول مشاهده گر پدیده ها را به صورت آشکار ثبت می کند ( مثال )و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفیانه مو راد مورد مشاهده را ملاحظه و به ثبت آن می پردازد.(مثال)

مشاهده ممکن است در هنگام تهیه طرح اولیه تحقیق نیز صورت پذیرد که بدان مشاهده مقدماتی گفته می شود  مشاهده ممکن است  منبع اصلی جمع  آو ری اطلاعات باشد و گاهی نیز برای تکمیل یا اصلاح اطلاعاتی که از روش های دیگر بدست آمده است استفاده شود. مشاهده ممکن است در مورد اشیا صورت بگیرد .(مثال)

مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد. می توان صحت اطلاعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است. در زمان کوتاه اطلاعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطلاعات بالاست.

معایب: حضور مشاهده گر می تواند بر روند فعالیت مورد مشاهده تاثیر گذار باشد. تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده ممکن است تاثیر گذار باشد. عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است ( بویژه در ثبت رفتار انسانی ) .مشکلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد  وقت گیر و پر هزینه است.

   مصاحبه 

مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن به صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ار آنان پرسش می شود. نکته مهم آن است که سوالات مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است. آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است. مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح موضوع راروشن ساخت.

مهمترین انواع مصاحبه به شرح زیر عنوان شده اند:                            

 تعریف مصــاحبـــه :

اولین تعریف موجود از مصاحبه در حوزه علوم اجتماعی در کتاب « زمینه جامعه شناسی » آمده است بر اساس این تعریف ،« مصاحبه ملاقاتی است سنجیده که بین محقق و فرد یا افراد مورد نظر او صورت می گیرد و معمولاً‌محقق را به خوبی با وضع فرد یا افراد مطلوب آشنا می کند»(آریانپور، 1357: 22).

 

مراحل تدوین و اجرای تحقیق با روش مصاحبه :

1 ) تبیین نمودن هدف تحقیق

2 ) انتخاب نمونه

3 ) طراحی نمودن شیوه و ساختار مصاحبه

4 ) تدوین سئوالات مصاحبه

5 ) انتخاب و آموزش مصاحبه گران

6 ) انجام یک تحقیق مقدماتی

7 ) انجام مصاحبه های اصلی

8 ) تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده

 

مرحله اول : تبیین هدف مصاحبه :

« اولین مرحله در تحقیق  که از مصاحبه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده تبیین هدف تحقیق است . هدف تحقیق ماهیت مصاحبه را مشخص خواهد نمود زیرا اهداف متفاوت، تعیین کننده سطوح مختلف انسجام وسازماندهی در مصاحبه ، انواع سئوالات مصاحبه و مهارت مصاحبه کننده است » ( گال و دیگران ، 1386 : 524 ) .

محقق در مر حله اول می بایست اهداف تحقیق را بصورت شفاف و روشن و واقع بینانه تبیین و ترسیم نماید تا بر اساس آن اهداف بتواند از متناسب ترین نوع مصاحبه برای رسیدن به اهداف خویش  بهره مند گردد و هر اندازه این اهداف برای محقق روشن تر شود به همان اندازه موفقیت او را در کسب نتیجه تضمین خواهد نمود .

بعنوان مثال نوع مصاحبه ای که با افراد صاحب نظر در رشته ای خاص صورت میگیرد با نوع مصاحبه  با افراد عادی و ناهمگون تفاوت ماهوی داشته و طبعاً مصاحبه گران حرفه ای برای هرکدام ازاقشارمختلف مردم و به تناسب نوع هدفی که درتحقیق به دنبال آن هستند از انواع مختلف مصاحبه نیز بهره برده و رسیدن به هدف پژوهشی خویش را تسهیل می بخشند .

مرحله دوم : انتخاب نمونه :

در این مرحله مصاحبه گر بر مبنای یکی از فنون نمونه گیری جامعه آماری خویش را انتخاب کرده و متناسب با جامعه آماری خویش و و با عطف نظر به هدف تحقیق می تواند از مصاحبه انفرادی و یا مصاحبه گروهی استفاده نماید . مرحله انتخاب نمونه از مراحل بسیار حساس و با اهمیت تحقیق بوده و در صورت بروز هر گونه اشتباه – عمدی و سهوی – در کل نتایج تحقیق تاثیر داشته و هر چند محقق در مراحل مختلف بعدی بخواهد تلاش    نماید تمام اصول و اسلوب های علمی را مراعات کرده و ضوابط حاکم بر روش های علمی را مد نظر داشته باشد باز نخواهد توانست به نتیجه مطلوب دست یابد چرا که وقتی جامعه آماری مورد مطالعه برآیندی از جامعه واقعی نبوده ومشخصات و ویژگی های آن جامعه را نداشته باشد طبعاً و لاجرم نتایج بدست آمده از آن تحقیق نیز نمی تواند قابل تعمیم به کل جامعه مورد مطالعه ویا سایر جوامع مشابه گردد . پس این مرحله از تحقیق می بایست با حساسیت ویژه ای دنبال گردیده و محقق با وقت و وسواس و حوصله بیشتری نسبت به انتخاب نمونه اقدام بنماید .

مرحله سوم :  طراحی شکل و ساختار نمونه :

با عنایت به اینکه مصاحبه های کمّی و کیفی در تحقیقات اجتماعی دارای تفاوت هایی می باشند ، به همین جهت طراحی شکل و ساختار مصاحبه در این دو گونه تحقیق ذکر شده نیز بالاجبار متفاوت خواهد بود . بعنوان مثال « در تحقیقات کمی مصاحبه عموماً منسجم و سازماندهی شده است که همه پاسخ دهندگان در معرض تجارب یکسان قرار می گیرند بنابراین ، مطالب آغازین سئوالات مصاحبه و اختیارات نهایی مصاحبه گر باید بدقت از قبل مشخص شده باشد ، اطمینان حاصل شود که داده های بدست آمده از افراد می تواند به طور  معنا داری مقایسه شود اما در تحقیقات کیفی ، مصاحبه از نظر شکل و ساختار کاملاً منسجم و سازمان یافته نیست ، این بدین منظور است که هدف محقق کمک نمودن به مصاحبه شوندگان است که دیدگاههای خودشان را در مورد موضوع مربوط ، با داده ها و عبارات خودشان ابراز کنند »  ( گال و دیگران،1386 : 529 ) .

به همین جهت لازم است تا محقق بر اساس نوع تحقیق اقدام به طراحی شکل و ساختار مصاحبه بنماید . تصور کنید محقق در پی آن است تا عوامل تاُثیر گذار بر گرایش جوانان به مواد مخدر را مشخص نماید و این محقق در مراحل قبل تحقیق ممکن است به نقش دوستان ، خانواده ، همکلاسیها و ..... در گرایش جوانان به مواد مخدر رسیده باشد و به همین دلیل محقق می تواند سئوالاتی در مورد هر کدام از این عوامل تاُثیر گذاراجتماعی تدوین کرده و برای مصاحبه شوندگان مطرح نماید برای مثال « آیا دوستان شما در گرایشتان به مواد مخدر تاثیر داشته اند ؟ » در حالیکه اگر تحقیق مبتنی بر روش کیفی بوده باشد محقق بدنبال طرح هیچ متغیر از پیش تعیین شده ای نبوده و دامنه سئوالات گسترده تر بوده باشد و سئوال مشابه « چه کسانی در گرایش شما به مواد مخدر تاثیر گذار بودند ؟ » از ناحیه محقق مطرح گردد . پس بدلیل تفاوت در انسجام و سازماندهی  وهمچنین تفاوت در تعیین      قبلی متغیرها در تحقیقات کمی وکیفی شکل طراحی و ساختار مصاحبه با همدیگر متفاوت بوده و محقق لازم است با توجه به نوع تحقیق در دست اجرا از لحاظ کمی و یا کیفی بودن اقدام به طراحی شکل و ساختار مصاحبه نماید .

 

مرحله چهارم : تدوین سئوالات : 

« اینکه سئوالات باید قبل از انجام مصاحبه یا در خلال انجام آن تدوین شود اساساً بستگی به نوع مصاحبه دارد . مصاحبه بدون سازمان در تحقیقات کمی مصاحبه به شیوه گفتگوهای غیر رسمی در تحقیقات کیفی از انواعی هستند که سئوالات آنها در همان زمان انجام مصاحبه تدوین می یابد این سئوالات بر مبنای طرح کلی تحقیق و اطلاعات مصاحبه گر از ویژگی های پاسخ دهندگان از قبیل میزان  تحرک و پر حرفی مصاحبه شونده و تواناییهای هوشی وی تدوین می شود . سایر انواع مصاحبه ها استفاده بیشتری از سئوالات بسته و باز از نوع تدوین شده می کنند » ( گال ودیگران، 1386 : 537 ).

مصاحبه گران حرفه ای بسته به نوع مصاحبه و روش تحقیق خویش اقدام به طراحی وتدوین سئوالات می نمایند و براساس برنامه ازپیش تعیین شده اقدام به اجرای مراحل مختلف مصاحبه می نمایند . بعضاً به نظر میرسد سئوالات باز در تحقیقات کیفی و حتی در تحقیقات کمی نیاز چندانی به تدوین نداشته و مصاحبه گر در طول مصاحبه آزاد است هر گونه سئوالی از مصاحبه شونده داشته باشد در حالیکه این برداشت کاملاً اشتباه بوده و به هیچ عنوان صحت ندارد .

 

مرحله پنجم : انتخاب و آموزش مصاحبه گران

محققانی که در فرایند تحقیق نیاز به استفاده از تعداد بیشتری مصاحبه گر برای جمع آوری اطلاعات می باشند لازم است به مسائل ذیل توجه داشته باشند .

1 ) تعداد مصاحبه گران :

محقق باید برآورد نماید که در فرایند تحقیق به چه میزان مصاحبه گر نیاز دارد و حتی لازم است اتفاقات خاص احتمالی در اجرای تحقیق را نیز مد نظر داشته و در صورتیکه بنا به هر دلیل مصاحبه گر از ادامه همکاری سر باز زد بتوان مصاحبه گر آموزش دیده ای را جایگزین وی کرده و از ایجاد اختلال در اجرای تحقیق پیش گیری نمود .

2 ) رعایت تناسب میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده :

« شواهدی وجود دارد که نشان دهندۀ این مطلب است که تناسب مصاحبه گرها با مصاحبه شونده گان به لحاظ طبقۀ اجتماعی ، نژاد ، سن و جنس احتمالاً نتایج معتبرتری برای مصاحبه بدست می آورد . » ( گال ودیگران ، 1386 : 541 ).

این موضوع مخصوصاً در جامعه ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده و توجه به آن ضرورت تام دارد . وجود ویژگی های فرهنگی متفاوت ، رایج بودن ارزشهای دینی در سطوح مختلف اجتماعی ، تفاوت های طبقاتی گوناگون و ..... باعث میگردد که محققان ایرانی به جنبه تناسب مابین مصاحبه گر و مصاحبه شونده دقت وتوجه بیشتری داشته باشند و همچنین به     تابوهای موجود در سطح جامعه با حساسیت مضاعفی عنایت بنمایند . برای مثال در تحقیقات اجتماعی معطوف به روابط  خانوادگی از زنان روستایی، کسب اطلاعات مورد نیاز نه تنها از جانب مصاحبه گران مرد بی اطلاع از فرهنگ رایج غیر ممکن می باشد بلکه کسب این اطلاعات از ناحیه مصاحبه گران زن نیزبا دشواری میسر میگرددو لازم است تا مصاحبه گران زن نیز با کسب آموزشهای لازم و فراگیری مهارت های خاص و آشنا شدن به فرهنگ جامعه مورد مطالعه بتوانند در کسب اطلاعات مورد نیاز توفیق حاصل بنمایند .

 3 ) توجه به توانمندی مصاحبه گران در برقراری ارتباط مثبت :

مصاحبه گر تنها زمانی می تواند در انجام مصاحبه توفیق حاصل نماید که از ناحیه مصاحبه شوندگان پذیرفته شده و بتواند اعتماد مصاحبه شوندگان را جلب نماید . با توجه به اینکه برای جلب اعتماد مصاحبه شوندگان فرصت زمان زیادی در اختیار مصاحبه گران وجود ندارد تا بتوانند زمینه های جلب اعتماد در مصاحبه شوندگان را ایجاد نمایند موفقیت تنها حاصل کسانی می شود که دارای این استعداد بوده و مهارت های لازم و کافی را برای ایجاد ارتباط سریع با مصاحبه شوندگان را کسب نموده باشند . اگرچه توانایی برقراری ارتباط مثبت تا حدودی ذاتی بوده و از این لحاظ اشخاص متفاوت دارای توانمندیهای متفاوتی می باشند لیکن با آموزشهای مختلف و رایج و تمرین و ممارست امکان کسب توانمندیهای لازم جهت برقراری ارتباط مثبت میسر بوده و اکتساب آن ویژگیها خارج از دسترس نمی باشد . پس از انتخاب مصاحبه گران نوبت به آموزش آنها می رسد . محقق باید بر اساس اهداف و نوع تحقیق به آموزش مصاحبه گران مبادرت بنماید .

« آموزش مورد نیاز بستگی به عمق مصاحبه ها و میزان ساختار مصاحبه دارد ( گال ودیگران ، 1386 : 542 ) .

« آموزش معمولاً در دو مرحله انجام می پذیرد . در اولین مرحله کارآموزان راههای مصاحبه را مطالعه می کنند در مورد شرایط مصاحبه و مواردی از قبیل امکانات مورد نیاز، کنترل های ضروری و محفوظ نگه داشتن اطلاعات و موضوعی که باید در مورد آن تحقیق شود مطالبی می آموزند ... در مرحله دوم آموزش فراگیران باید مصاحبه های تمرینی انجام دهند و بازخوردهای اصلاحی دریافت کنند . این عمل باید تا آنجا ادامه یابد که عملکرد آنان از لحاظ ساختار ، عینیت و پایایی به حد استاندارد مورد انتظار برسد » ( گال ودیگران ، 1386 : 3 – 542 ) .

 مرحله ششم : انجام مصاحبه مقدماتی

انجام مصاحبه های مقدماتی از اهمیت بالایی برخوردار است و می تواند ازامکان سوء گیری داده های مصاحبه جلوگیری بنماید . در مرحله انجام مصاحبه های مقدماتی است که محققان می توانند مصاحبه گران را مورد ارزیابی قرار داده و نتایج آموزشهای داده شده را بررسی و مورد توجه قرار بدهند و اگر در خلال مصاحبه های مقدماتی به مواردی برخورد کردند که نیاز به تجدید نظر درتوجیه مصاحبه گران بود قبل از اجرای مصاحبه اصلی این اقدام صورت بگیرد . چرا که در حین اجرای مصاحبه اصلی فرصت جبران اشتباه میسر نبوده و داده های کسب شده می تواند در نتایج تحقیق تاثیر نامطلوبی داشته باشد .

پس « محقق در خلال انجام مصاحبه های مقدماتی باید نسبت به موارد ذیل هشیار باشد : مشکلات مربوط به ایجاد رابطه بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده ، شواهدی که گویای ناکافی بودن انگیزه مصاحبه شوندگان برای شرکت در مصاحبه باشد و سایر نشانه ها که بیانگر ضرورت بازنویسی سئوالات مصاحبه یا بازنگری مراحل و روند مصاحبه باشد» ( گال ودیگران ، 1386 : 544 ) .

در این مرحله است که محقق روشهای ضبط و ثبت داده ها را مورد بررسی قرار داده تا مشخص گردد چه میزان از اطلاعات مکتسبه ضبط و ثبت می گردد و اینکه با کدام روش مصاحبه گران بهتر و راحت تر می توانند با مصاحبه شوندگان رابطه ایجاد کنند .

باید محققان توجه داشته باشند که « ضبط مصاحبه های آزمایشی و مقدماتی روی نوار ضبط صوت اهمیت دارد حتی اگر قرار نباشد که مصاحبه های اصلی تحقیق روی نوار ضبط شوند . با گوش نمودن نوار ضبط شده ، مصاحبه گر ها می توانند نسبت به چگونگی طرح سئوالات توسط خودشان بصیرت پیدا کنند و از مشکلاتی که در خلال مصاحبه روی داده و مصاحبه گرها از آن گریخته اند آگاه شوند » ( گال ودیگران ، 1386 : 545 ).

 مرحله هفتم : انجام مصاحبه

تمام مراحل پیشین صورت گرفته صرفاً به خاطر اجرای خوب این مرحله ( مصاحبه ) انجام می پذیرد . انجام مصاحبه نیز برای خودش اصول ، ریشه و چارچوبی دارد و محققان مختلف برای اجرای مناسب این مرحله توصیه های مختلفی را ارائه داده اند تا نتایج کسب شده در مرحله اجرای مصاحبه از اعتبار بالایی برخوردار بوده باشد . گال و همکارانش توصیه های مهم و کاربردی برای مصاحبه گران ارائه نموده اند که این توصیه ها هم برای مصاحبه هایی که در تحقیق کیفی انجام می گیرد قابلیت اجرا داشته و هم برای مصاحبه های تحقیقهای کمّی کاربرد دارد .این توصیه عبارتنداز:

1 – پیش از شروع مصاحبه پاسخ دهندگان را از محرمانه بودن کامل پاسخهایشان مطمئن نمایید و اگر لازم باشد روشی را که برای محرمانه ماندن اطلاعات اتخاذ نموده اید توضیح دهید .

2 – با مشغول نمودن مصاحبه شونده در یک مکالمه کوتاه غیر رسمی و روزمره ، قبل از شروع مصاحبه با مصاحبه شونده رابطه ای دوستانه و خودمانی برقرار نمایید .

3 – سئوالات پیچیده یا جدل برانگیز را در قسمت آخر مصاحبه و پس از برقراری رابطه دوستانه با مصاحبه شونده مطرح نمایید .

4 – فواید بالقوه تحقیق مورد نظر را برای پاسخ دهندگان توضیح دهید .

5 – مصاحبه گر باید کمتر از مصاحبه شونده صحبت کند . بعنوان یک قانون ، هر چه مصاحبه گر کمتر صحبت کند اطلاعات بیشتری حاصل می شود .

6 – سئوالات را با زبانی که برای پاسخ دهندگان واضح و معنادار باشد مطرح نمایید .

7 – سئوالاتی بپرسید که فقط از یک مطلب واحد باشد .

8 – هنگام نگارش سئوالات ، چارچوب و محدوده ای را که شما می خواهید پاسخ دهندگان برای پاسخ دادن در نظر بگیرند ، مشخص نمایید .

9 – در صورت لزوم از عبارات موشکافانه ساده استفاده کنید ، برای مثال : « آیا می توانید کمی بیشتر در مورد آن صحبت کنید . »

10 – از تکذیب نمودن گفته های مصاحبه شونده یا آزمودن صحت گفته های او با شگردهای مختلف در خلال مصاحبه ، پرهیز نمایید .

11– آنها را با اشاره جهت دهی ننمایید خواه با ارائه یک اظهار نظر ، لحن گفتار یا علامت های غیر گفتاری مانند سرجنباندن درهنگامی که پاسخهای موردانتظاریا مرجح شما به یک سئوال داده می شود.

12 – اگر به نظر میرسد مصاحبه شونده یک موضوع خاص مطرح شده در مصاحبه را تهدید کننده می بیند ، موضوع دیگری را مطرح کنید و تلاش نمایید مجدداً با عبارات و واژه های متفاوت به همان موضوع اولیه برگردید .

13 – زمانی که سئوالات حساس یا تهدید کننده مطرح می نمایید ، از مصاحبه شونده بخواهید که نظر یا رفتار دوستانش و نیز رفتار یا نظرات خود را بیان نماید .

14 – پشت سرهم تعداد زیادی سئوال بسته نپرسید .

15 – موضوعات مورد بحث درمصاحبه را خیلی زیاد تغییر ندهید ( از این شاخه به آن شاخه نپرید)

16 – از پرسیدن سئوالات جهت دهنده پرهیز نمایید . برای مثال به جای اینکه بپرسید : « آیا موافق کمک های دولت مرکزی به تعلیم و تربیت هستید ؟ » بپرسید : « دیدگاه شما در مورد کمک های دولت مرکزی به تعلیم و تربیت چیست ؟ » البته بعضی مواقع یک سئوال جهت دهنده ممکن است پرسیده شود تا نوع خاصی اطلاعات از پاسخ دهنده دریافت گردد.(گال ودیگران ، 1386 : 5-544)

  انواع مصاحبه

یکی از بحث های پردامنه در موضوع مصاحبه تقسیم بندی آن به انواع و اقسام مختلف است . شاید کمتر نویسنده ای در حوزه علوم اجتماعی پیدا شود که در تقسیم بندی مصاحبه حداقل تشابه ظاهری تقسیم بندی اسلاف خویش را مراعات نموده باشد . هرچند روح حاکم بر انواع تقسیم بندی های مختلف یکی بوده و متناسب با اهداف مصاحبه تقسیم بندی های مختلفی صورت می گیرد ولی باز تاکید می گردد علیرغم تعدد در تقسیم بندی ها مشترکاتی در همه آنها می توان پیدا کرد و به عبارت دیگر همه آنها را دریک تقسیم بندی کلی تری می توان آورد .

درمبحث حاضربه تقسیم بندی های مختلفی که ازمصاحبه صورت گرفته است اشاره می گردد و در نهایت پس ازتوافق با یک تقسیم بندی متناسب نسبت به تعریف وتوضیح اقسام ذکرشده مصاحبه اقدام میگردد.

دئوبالوبی مصاحبه را به دو صورت تقسیم بندی کرده است ، شکل اول مصاحبه را به مصاحبه فردی یا گروهی تقسیم بندی کرده و در شکل دوم انواع مصاحبه را به مصاحبه باساختار یا منسجم و مصاحبه بی ساختار یا آزاد تقسیم کرده است .

انواع مصاحبه هایی که در این نوشته به توضیح آنها پرداخته خواهد شد عبارتند از :

 1 – مصاحبه باز :

 این نوع از مصاحبه به نامهای مصاحبه های « عمیق » ، « غیر استاندارد » ،« ژرفانگر » ،« بی ساختار » و « آزاد » نیز شناخته شده است .

«پرسشگر در بیان پرسشها و پاسخگو در طرح آن آزادی کامل دارند ، یعنی پرسشگر آنچه را که به نظرش ضروری می رسد مطرح می کند و در طرح سئوال خود هیچگونه محدودیتی احساس نمی نماید و پاسخگو در جواب دادن به سئوالها آزادی کامل دارد . پرسشگرچنین مصاحبه ای می تواند ایده های خود را در هر پرسش کلامی قرار دهد و سئوالهای خود را با هر عبارت که کامل باشد مطرح نماید و پاسخگو نیز می تواند جواب خود را به هر صورت که مایل باشد و در هر لفظی که دوست داشته باشد بیان دارد . » ( ساروخانی ، 1373 : 214 ) .

پس در این نوع ازمصاحبه «  دست پژوهشگر یا پرسشگر باز است که:

 اولاً- درباره نکته مورد نظر خود با سئوالات پی درپی آنقدر کنجکاوی نموده و عمق آنرا دنبال نماید که به نظرش لازم می رسد .

ثانیاً -  ترتیب سئوالات و یا نکات را به دلخواه و نظر خود تغییر دهد .

ثالثاً - از هر شخص مطلع سئوالات متعددی را جویا شود» ( رفیع پور ، 1370 : 305 ) .

مصاحبه باز در مواردی قبل از تحقیق اصلی انجام گرفته و محقق را در اشراف بر موضوع تحقیق و روشن ساختن زوایای مختلف مسئله یاری می کند تحقیق در این مرحله« با مطالعه کتب و نشریات مختلف و سئوالات و نکات گوناگون درباره ساخت مسئله و موضوع مورد نظر و عوامل مؤثر و روابط علت و معلول بین آنها در جامعه خاص مورد مطالعه در ذهن پژوهشگر به وجود خواهد آمد » ( رفیع پور ، 1370 : 304 ) .

این نوع از مصاحبه کاربردهای مختلف در تحقیقات اجتماعی داشته و طبیعی است که اجرای آن بر خلاف تصور عامه چندان راحت نبوده و نیاز به تجربه و توانمندیهای خاص در مراحل اجرای آن وجود دارد و افراد مبتدی در بکارگیری آن حتماً دچار مشکلات خواهند شد و به همین جهت توصیه می گردد در صورت استفاده از آن حتماً از مشاورت اساتید با تجربه استفاده شده و این مرحله از تحقیق حتماً تحت نظر آنها صورت بگیرد چرا که بی دقتی در این مرحله از تحقیق ، در نتایج آن نیز تاُثیر گذار خواهد شد .

2 – مصاحبه نیمه باز یا نیمه استاندارد 

« همانطورکه ازنام آن برمی آید درمصاحبه نیمه باز،طرفین یعنی پرسشگروجوابگو ، محدودیت هایی احساس می کنند ، یعنی پرسشگرباید صرفاً موضوع های معینی را مطرح کند و فقط در خصوص آنها جواب دریافت دارد . پاسخگو نیز نمی تواند احساس و عقیده خود را آنطوری که ترجیح می دهد در کمال آزادی ابراز کند . در این مصاحبه پرسشگر و پاسخگو هیچیک آزادی کاملی را که در مصاحبه آزاد از آن می توانند برخوردار گردند ندارند » ( ساروخانی ، 1373 : 214 ).

در این نوع مصاحبه دست مصاحبه گر بسته نیست و می تواند طبق ظوابط و ملاک هایی در مصاحبه تغییراتی را ایجاد نماید . چرا که معمولاً این مصاحبه زمانی صورت می گیرد که سئوالات هنوز به آن ساختار منظم نرسیده و هنوز زوایای مختلف موضوع تحقیق برای محقق کاملاً آشکار نشده است و محقق براینکه بتواند به روایی سئوالات طراحی شده پی ببرد لازم دارد تا در این گونه مصاحبه هایی دلالت سئوالات را با اهداف تحقیق ارزیابی نماید و اینجاست که در مصاحبه هایی با مصاحبه گران مختلف اقدام به طرح سئوالات تحقیق نموده و اگر ایراد و ابهامی در سئوالات بود بر بر اساس معیارهای خاص ، محقق آزاد است آنها را طوری تغییر دهد که برای مصاحبه شونده قابل فهم بوده باشد پس در مصاحبه نیمه استاندارد « در صورتیکه متن سوالی برای  پاسخگویی نامفهوم باشد ، پرسشگر مجاز است که متن سئوال را طوری تغییر دهد تا برای پاسخگو قابل فهم شود . مشروط براینکه متن جدید را بالای سئوال مربوط یادداشت نماید تا هنگام تصحیح پرسشنامه و تهیه پرسشنامه جدید و دقیق تر محقق بداند در چه مواردی در کدام محل تحقیق با چه نوع پاسخگویانی ، چه سئوالاتی برای پاسخگویان نا مفهوم بوده و با چه جمله بندی بهتر قابل فهم می باشد» ( رفیع پور ، 1370 : 305 ) .

 ترتیب سئوالات در روند مصاحبه تاثیر گذار می باشد و اگر سئوالات با روال منطقی طراحی شده باشد به نحوی که رشته افکار پاسخگو از بین نرود طبیعی است که مصاحبه گر می تواند اطلاعات بیشتری را کسب نماید ولی اگر نحوه ترتیب سئوالات مانع روانی سیر مصاحبه گردیده و مصاحبه شونده را دچار تشتت و آشفتگی فکری نماید و به اصطلاح « از این شاخه به آن شاخه پریدن » باشد ضمن صرف وقت و انرژی زیاد از مصاحبه گر و مصاحبه شونده در کسب اطلاعات مورد نظر نیز خلل ایجاد می نماید . به همین جهت اگر ضرورت احساس گردد «پرسشگر می تواند ترتیب سئوالات را تغییر داده و آنرا با رشته سخن و فکر پاسخگو تطبیق دهد» ( رفیع پور، 1370: 306 ) .

 

3 – مصاحبه استاندارد :

« درمصاحبه بسته یامحدود نه تنها موضوعاتی که پرسشگرباید مطرح کند از قبل معین شده اند بلکه این موضوعات به طوردقیق رده بندی گردیده اند پرسشگرناچاراست هریک ازموضوعات رادرجای خود طرح کند و هیچ یک را به سلیقه خود بر دیگری مقدم نداند . علاوه براین درمصاحبه های محدود پرسشها از قبل در قالب کلمات معینی قرار می گیرند پرسشگر محدود است هر پرسش را با کلماتی مخصوص و یکسان طرح کند و از پاسخگو بخواهد که هر یک از سئوالها را به طور دقیق و مختصر پاسخ گوید . این نوع مصاحبه دارای برنامه ای ساخت یافته است »(ساروخانی،73: 5-214).

در این مصاحبه « پاسخگو یا موظف است که فقط از بین پاسخ های از پیش تعیین شده یکی یا بیشتر را انتخاب نماید و یا پرسشگر پاسخ پاسخگو را در یکی از طبقات جوابهای پیش بینی شده ( با زدن علامت) جای می دهد » ( رفیع پور ، 1370 : 307 ).

برخلاف مصاحبه های باز یا نیمه استاندارد که دست محقق جهت تغییر در سئوالات و ترتیب آنها و یا تفهیم سئوالات برای پاسخگو از آزادیهایی برخورداربود دراین مصاحبه و سوالات آن « پرسشگر به هیچ وجه اجازه ندارد که در متن سوالات و یا پاسخ های پیش بینی شده تغییری دهد ،  حتی در صورتیکه پاسخگو سوال را نفهمد در اینگونه موارد او حداکثر می تواند یک بار همان متن را با همان طرز بیان قبلی (‌بدون تغییر ) تکرار کند »(رفیع پور ، 308:1370).و حتی « پرسشگر موظف است که ترتیب سوالات در پرسشنامه را حفظ کند و در آن تغییری ندهد . زیرا ترتیب سوالات و چگونگی تاثیر آنها برروی یکدیگر بطور نسبتاً دقیقی حساب و تنظیم شده است ، گاه برخی از سوالات پیش در آمدی هستند برای سوالات بعدی و گاه برای آنکه سوالات بر روی یکدیگر تاثیر نگذارند ، سوالات دیگری بین آنها جای داده شده است »(رفیع پور ، 310:1370).

در مصاحبه با ساختار و منظم « سوالهای همانند به یک طریق و ترتیب به هر آزمودنی عرضه می شوند و انتخاب پاسخهای جانشینی به فهرست از پیش تعیین شده محدود می شود . حتی توضیحات مقدماتی و پایانی یکسانی نیز به کار می روند "(بالد بی ،1373 :203). 

علیرغم همه محدودیت های موجود در این نوع از مصاحبه ، می توان تصریح کرد که قابلیت تعمیم یافته های بدست آمده با اطمینان بیشتری امکان پذیر بوده و علمی بودن آن بیشتر از مصاحبه های بی ساختار می باشد و به همین جهت در جمع آوری اطلاعات کمی امکان مقایسه و بکار بردن شیوه ای یکسان از بقیه انواع مصاحبه سرآمد بوده و در عین ریزه کاریهای موجود در تهیه و تنظیم مصاحبه مذکور نتایج بدست آمده قابل اتکا بوده و از قابلیت تعمیم بیشتر برخوردار می باشد .

 4- مصاحبه با صاحب نظران و متخصصان

متخصصان و افراد صاحب نظر در مورد موضوعاتی که در آن زمینه دارای تجربه و تخصص می باشند دارای اطلاعاتی می باشند که امکان کسب آن اطلاعات از اشخاص دیگر میسر نمی باشد ،‌به همین جهت مصاحبه با این اشخاص در امر تحقیق دارای اهمیت بوده و می تواند در پیشبرد تحقیق موثر باشد .پس در مصاحبه با صاحب نظران « مصاحبه کننده داده ها را از اشخاصی جمع آوری می کند که دانش یا دیدگاه ویژه ای دارند که از طریق دیگران قابل حصول نیست»(گال ، 1386: 525).

صاحب نظران علاوه بر اینکه اطلاعات منحصر به فردی در خصوص دانش خودشان دارند از مزیت دیگری نیز برخوردار هستند و آن اینست که آنها « اغلب نسبت به سایر اعضای تحقیق از مهارت بهتری در گفت و شنود دارند »(گال ، 1386: 525). لیکن باید در نظر داشت که صاحب نظران امکان دارد در طول مصاحبه با توجه به جنبه هاب 1- نحوه شرکت  2- گرایشها  3- سلسله مراتب  4- سطح بیان  5- سبک کلام  و 6- مختصات ظاهر صدا ، یکی از نقشهای زیر را از خویش بروز دهند . او یا رفتاری روشنفکرانه در مواجهه با مصاحبه گر در پیش میگیرد و یا اینکه رفتار روشنفکر متظاهر را از خود به نمایش می گذارد که هر کدام رفتارهای مختص به خود داشته و لازم است مصاحبه گر با این جنبه های رفتاری آشنایی داشته تا بتواند بر سیر مصاحبه و مراحل اجرای آن تسلط کافی داشته باشد .

5- مصاحبه گروهی

نوعی از مصاحبه که در بین محققان توسعه و گسترش یافته و روز به روز میزان استفاده از آن شیوع پیدا می کند مصاحبه گروهی می باشد . این نوع از مصاحبه از آن جهت حائز اهمیت می باشد که انسانها عموماً در جمع های کوچک راحت تر و راغبتر به بیان دیدگاههای خویش می پردازند . یعنی در زمان انجام مصاحیه افراد مصاحبه کننده نسبت به بیان احساسات خویش رغبت بیشتری از خود نشان می دهند . رغبتی که شاید در تعاملات دو نفره احتمال ابراز آنها به شدت کاهش پیدا می کند .

پس می توان در تعریف مصاحبه گروهی عنوان کرد که مصاحبه گروهی عبارت از « مصاحبه ای است با گروه کوچکی از افراد در باره یک موضوع خاص. این گروه معمولاً از شش تا هشت نفر تشکیل می شود و مصاحبه بین یک و نیم تا دو ساعت به طول می انجامد »(فلیک، 1387: 212).

در این روش « ‌وظیفه اصلی مصاحبه گر این است که مانع آن شود که یک نفر یا بخشی از گروه به مصاحبه و به این ترتیب بر کل گروه مسلط شوند . علاوه براین ، مصاحبه گر باید اعضایی را که ساکت اند به شرکت در مصاحبه تشویق و نظرات آنها را نیز اخذ کند . همچنین باید تلاش کند تا پاسخ کل گروه را برای پوشش هر چه بیشتر موضوع مصاحبه به دست آورد» (فلیک،‌212:1387).

«خلاصه آنکه مهم ترین مزایای مصاحبه گروهی عبارت است از : کم هزینه و سرشار بودن از اطلاعات ، تشویق شرکت کنندگان به پاسخ گویی،کمک یاد آوری رویدادها ، کمک برای دست یابی به پاسخی ورای پاسخ یک مصاحبه شونده تنها »(فلیک ،213:1387).

نکات مهم در موردانجام مصاحبه

  تکلم با زبان شخص مصاحبه شونده

  آشنائی مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندی و ارزش گذاری پاسخها

  دخالت ندادن تمایلات شخصی مصاحبه گر

  ایجاد شرایط یکسان برای همه

  کسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا

  جلب اعتماد مصاحبه شونده

  رعایت مقام وموقعیت اجتماعی افراد

  بیان توضیحات کافی قبل از شروع مصاحبه

  ارائه آموزش به مصاحبه گران پیش از انجام مصاحبه

مزایای مصاحبه

  قابلیت استفاده برای کم یا بی سوادان و کودکان و بیماران

 امکان روشن کردن مفهوم سوالات

 در مقایسه با مشاهده بدست آمدن درصد بیشتری از پاسخ ها

معایب مصاحبه

  وقت گیر و پرهزینه

 در مقایسه با روش مشاهده ثبت وقایع ناقص تر است

 طبقه بندی وتجزیه و تحلیل اطلاعات درهنگامی که سوالات باز هستند مشکل است

 دخالت دادن نظرات شخصی

* نمایه سازی :

به ثبت و ضبط محتوای اطلاعاتی مدارک با استفاده از روشهای گوناگون، به منظور سازمان دادن اطلاعات به قصد سهولت بازیابی «نمایه‌سازی» گفته می‌شود

 * هدف نمایه سازی :  

هدف نمایه سازی افزایش میزان دسترسی مراجعه کنندگان به مطالب موضوعی مورد جستجو  است. از این لحاظ ممکن است که نمایه سازیها بسته به جامعه استفاده کننده و نیازهای اطلاعاتی آنها با هم متفاوت باشند. گزینش مواد از میان مطالب منتشره، توجه به موضوعی خاص، سوگیری زبانی، توجه به مدرک و منبعی خاص و... از جمله عواملی هستند که می توانند بر هدف نمایه سازی تأثیر بگذارند

 * کارکرد نمایه سازی :

نمایه سازی عموماً سه کارکرد عمده دارد:

·محتوای اطلاعاتی مدارک را فشرده می‌سازد.

·به عنوان واسطه برای تطبیق و یکسان سازی زبان مدرک و زبان کاوش به کار می‌رود.

·به عنوان ابزاری کارا، بر شیوه تدوین راهبردی کاوش در جستجوی اطلاعات نظارت دارد.

*  نمایه موضوعی :  

ساخت و پرداخت زمینه های اطلاعاتی مدرک که بار موضوعی دارد و دسترسی بر مدارک را از طریق موضوع امکان‌پذیر می سازد «نمایه موضوعی» خوانده می شود.


تعریف چکیده

چکیده :  Abstract  : خلاصه ایست از یک نوشته که شامل فشرده تمام مطالب مهم یا فشرده قسمتهای ویژه یا فهرستی از محتوای آن نوشته باشد گاهی شامل اصطلاحات وکلید واژه های متن  است.

چکیده نویسی:  Abstracting

عمل تهیه خلاصه کوتاه از یک کتاب ،جزوه یا مقاله که شامل نکات اساسی آن باشد را می گویند  و شامل  یک سری فعالیتهای زنجیره ای است که طی آن اطلاعات موجود در مدرک در ابعاد کوچکتری ارائه می شوند. برای رسیدن به این هدف انجام دو فرآیند ضروری است:

 هرس متن یا حذف اضافات : یعنی حذف نکات غیر ضروری وحفظ نکات ضروری.

 عصاره گیری متن:یعنی رسیدن به اصل مفهوم محتوای مدرک

انواع چکیده بر حسب لحن

چکیده تمام نما : Informative  ABstract

تاحد امکان اطلاعات روشنی از مباحث کمی و کیفی مندرج در مد رک ارائه می کند، طولانی تر از سایر انواع چکیده است . طول چکیده تمام نما باید متناسب با نوع و محتوای مدرک باشد ، اما اغلب در مقاله های مجلات  100 تا 250 و در پایان نامه ها تا 500 واژه در نظر  گرفته می  شود. تهیه چکیده تمام نما اگر چه برسایر انواع چکیده ارجحیت دارد اما بسیار وقت گیر و پر هزینه بوده و نیاز به مهارت خاص دارد.

چکیده راهنما : Indicative Abstract

چکیده ای است که اطلاعات کامل را نمی دهد، بلکه به یافته ها هدایت می کند و بیشتر تاکید بر نتایج است.  و بیشتر برای ایجاد انگیزه برای مراجعه به متن می باشد.

چکیده تلفیقی: Compound Abstract

تلفیقی بین چکیده راهنما و تمام نما است و این مسئله با توجه به عدم خلاصه شدن جداول و نمودار ها است که در چکیده تما م نما میسر نیست ولی می توان نتایج آن را توضیح داد.

چکیده انتقادی : Critical Abstact

علاوه بر معرفی محتوای مدرک به ارزیابی آن هم می پردازد ، بندرت از این نوع چکیده، استفاده می شود ، چون تهیه آن نیاز به مهارت در چکیده نویسی و داشتن تخصص موضوعی در سطح بالا را دارد . در این نوع چکیده ، چکیده نویس عقاید و نظریات خود را نیز بیان می دارد. 

انواع چکیده بر حسب حجم

چکیده تلگرافی: Telegraphic Abstract خیلی کوتاه و در حد یک یا یک و نیم جمله است

چکیده عنوانی: Titular Abstact  همان طور که پیش از این آمد به دلیل این که همیشه عنوان بیانگر متن نیست عنوانی ساختگی ایجاد می شود که جایگزین عنوان مبهم باشد.

چکیده عام: General Abstract  نسبتا طولانی است و تا کنون استانداری برای آن تهیه نشده است. بنابراین بستگی به سیاست پایگاه یا موسسه یا نشریه دارد

انواع چکیده بر حسب کاربرد

چکیده رشته مدار: برای حوزه ای خاص از دانش : مثلا ریاضیات

چکیده وظیفه گرا: برای کمک به فعالیت های کاربردی می باشد که یا مربوط به تخصص خاص یا بین رشته ای باشد. ( با توجه به تکلیفی که انجام  می دهند)

چکیده سو گرفته : اغلب شکلی از چکیده  وظیفه گرا است و قسمتی از محتوای سند را  مورد بررسی قرار می دهد و بر آن تمرکز می نماید.

انواع چکیده بر حسب تهیه کننده

چکیده مولف: Autour Abstact   بیشتر چکیده ها از این نوع هستند و موسسات ترجیح می دهند که خود مولف که مسلط به متن است چکیده را بنویسد که البته لزوما بهترین چکیده نیست.

چکیده حرفه ای یا تخصصی : Professional Abstract  چکیده ای است که توسط افراد حرفه ای نوشته می شود که این کار به دلیل توجه به یکدستی و جامعیت بیشتر می باشد.

چکیده نویسی دستی : توسط  انسان انجام می شود.

چکیده نویسی ماشینی : تمام کار به وسیله رایانه است. نقاط دستیابی را نحو قرار می دهد. و معمولا به دو روش انجام می شود.

Key Method : که حالت کلید واژه دارد که در یک حوزه مورد قبول است و به عنوان Subsystem در کنار سیستم اصلی نصب می شود و به آن می گوید که این کلمات را انتخاب کن و یک دستور که چگونه آنها را کنار هم قرار دهد و یک جمله بسازد و ساختار نحوی ایجاد کند.

Cue method به کلیدواژها امتیاز می دهد و بر اساس فاصله بین کلمات و امتیازات داده شده کنار هم قرار می گیرد. پس توالی منطقی وجود ندارد و چکیده دستی بهتر است 

درتهیه چکیده ، بخصوص اگر سازمانی بطور اختصاصی به این امر می پردازد ، داشتن شیوه نامه یا خط مشی مهم است و موارد زیر را باید لحاظ کنیم :

1.ذکر این پیش فرض که چکیده حاوی خلاصه کل مدرک است .

2. تعیین اهداف چکیده نویسی .

3. چکیده باید حاوی کلید واژه های متن اصلی باشد .

6. تعیین نوع یا انواع چکیده مورد استفاده در چکیده نویسی .

5. تعیین سطح علمی و مهارتی چکیده نویس یا چکیده نویسان

گام های تهیه چکیده

6. تعیین اینکه چکیده های تهیه شده ویراستاری می شوند  یا خیر .

7. تعیین نوع حروف چینی، صحفه آرایی و مسائلی از این قبیل .

8. تعیین محل درج اطلاعات کتابشناختی در ابتدا یا انتهای چکیده .

9. تعیین جملاتی که نباید در چکیده بکار روند .

10. رعایت نظم و ترتیب متن اصلی در چکیده

11. تعیین مواردی که ذکرشان در چکیده مربوط به آثار پژوهشی و تحقیقی یا سایر انواع متون ضروری است.

بعد از تعیین خط مشی ، برای تهیه چکیده بایستی :

1. مرور متن اصلی و نه فقط مطالعه سرفصل ها

2. مرور مطالب به صورت حرفه ای و تخصصی به این معنی که باید توجه کنید آیا متن اصلی از انضباط و هماهنگی مطالب برخوردار است و آیا مطالب آن طور که باید باشد از کل به جزء هست؟

3. یافتن جمله اصلی و خط کشیدن زیر آن .

4. این کار را در پاراگراف های بعدی و متن اصلی تکرار می کنیم

5. در این مرحله بعضی جملات را حذف و با ایجاد ارتباط کامل،  متن جدیدی به نام چکیده بدست می آید که منطبق بر متن اصلی است.

* فهرست‌ نویسی:

       در علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، فهرست‌نویسی به فرآیندی گفته می‌شود که برای آماده‌سازی یک کتاب، یا یک مجموعه مکتوب، یا چندرسانه‌ای  انجام می‌شود تا دستیابی سریع  و صحیح به آن کتاب یا مجموعه میسر شود  

هدف اصلی  فهرست‌نویسی،  برقراری نظمی است که به کمک آن هم کتابدار و هم مراجعه کننده بتوانند به  سهولت و صحت، کتاب  مورد  نیاز خود را  از میان کتابهای موجود  در کتابخانه بیابند البته در اغلب کتابخانه‌ها، سعی می‌شود کتابهای هم موضوع در  کنار  یکدیگر قرار گیرندبه  هر یک از موارد اطلاعاتی  که برای توصیف کتاب‌ شناختی  مشخصات یک  کتاب  ذکر می‌شود یک شناسه ‌گویند. فهرست‌نویس‌ها توصیفات لازم در شناسه‌ها را می‌نویسند.افزون بر شناسه‌نویسی معمولاً ‌امور رده‌بندی و تعیین موضوع نیز بر عهده فهرست‌نویس است درکتابخانه ملی ایران برای          هر کتاب یک فهرست‌نویسی پیش از انتشار صورت می‌گیرد که به اختصار فیپا نامیده می‌شود.فهرست نویسی در حقیقت تلاش در جهت ایجاد برگه ای است که مراجعان را به منابع مورد نظر خود برسانندبرگه فرست کتاب در واقع حکم شناسنامه کتاب را دارد. که این شناسنامه بایستی در سراسر جهان به یک شکل  تهیه شود .به عبارتی دارای استاندارد بین المللی است

    فهرست نویسی دارای مراحل ذیل است:

                            1-فهرست نویسی توصیفی

                            2- فهرست نویسی تحلیلی

         فهرست نویسی توصیفی باید مطابق با قواعد فهرست نویسی انگلو امریکن انجام گیرد.وشامل سرشناسه (نام پدید آور اثر  یا در مواردی خاص که پدیدآور اثر مشخص نیست عنوان اثر)میباشد (عنوان  کامل اثر)،(نوبت ویرایش)،(نوع ماده "کتاب،CDوسایر شکل های منابع کتابخانه ای)، (تعداد صفحه یا تعداد جلد)،(وضعیت تصویر)،و ...   فهرست نویسی تحلیلی موضوع مواد (کتاب،و منابع غیر کتابی)مطابق با سر عنوانهای موضوعی فارسی (برای کتابهای فارسی) یا سرعنوانهای موضوعی کتابخانه ملی پزشکی کنگرهMASHبرای   کتابهای لاتین  تعیین میشود و در بخش تحلیلی کارت شناسه کتاب آورده میشود

محیط های نگهداری اطلاعات :

اماکن فیزیکی نگهداری اطلاعات ، اسناد و کتابها معمولاً دارای ویژگی های خاصی هستند به گونه ای که امنیت محیط و حفاظت از آثار در مقابل حوادث طبیعی و غیرطبیعی و دستبردهای غیرمجاز حفظ شود . معمولاً کتابخانه بالاترین گنجیه می باشد . کتابخانه ها ، آرشیوها ، مراکز اسناد ، موزه ها و گالرهای هنری و Data center ها محیط های فیزیکی نگهداری اطلاعات هستند .

تاریخچه اینترنت :

1-      جنگ سرد : امریکا و شوروی 1945 تا 1990

2-      سفارش پنتاگون : MIT

3-      راه اندازی آرپانت Aepanet – اینترنت متولد آرپانت

4-      فاز نظامی

5-      فاز دانشگاهی

6-      فاز اقتصادی

7-      فاز عمومی – 1990 – اختران وب 1991 – www توسط تیم برتلی

اینترنت : اینترنت درسال 1969 در امریکا متولد شد . وزارت دفاع امریکا ( پنتاگون ) پروژه ای را به شرکت آرپانت سفارش داد و این شرکت به خاطر فعالیتهای کاملا نظامی اینترنت را بوجود آورد . از سال 1969 تا 1991 کسی از اینترنت استفاده نمیکرد ولی از سال 1987 موسسات تحقیقاتی بزرگ از طریق اینترنت با هم ارتباط داشتند . ابداع وب در سال 1991 و عصر انفجار اینترنت و عمومی شدن آن از همان سال بود .

تاخیر ورود تاریخی روزنامه به ایران 250 سال بود و در سال 1825 اولین روزنامه به نام اخبار در ایران منتشر شد . و تاخیر ورود تلویزیون به ایران 25 سال ،  ولی اینترنت بعد از حدود 2 الی 3 سال بعد از عمومی شدن برای اولین بار حدود سال 1372 در مرکز تحقیقات فیزیک نظری ایران از طریق یک پورت به دانشگاه وین وصل شد . و در سال 1376 استفاده از اینترنت  عمومیت پیدا کرد .

* کاربرد ایمیل در جمع آوری اطلاعات :

1-     سرعت تبادل بالا

2-     حجم اطلاعات

3-     فرمت های مختلف

4-     امنیت

5-     هزینه

6-     استفاده از سرویسهای مختلف

7-     بازاریابی و تبلیغات

8-     فراگیری

۹- تبادل و انتقال اطلاعات

 * مصادیق عملی کاربرد ایمیل در جمع آوری اطلاعات :

1-   ارسال فرم های نظر سنجی برای افراد

2-   اجرای سیستم بدون کاغذ در مکاتبات اداری

3-   اشتراک خبرنامه الکترونیک از طریق ایمیل

4-   ارتباط با رسانه ها

5-   استفاده از ایمیل توسط دفاتر خدمات ارتباطی

6-   عضویت در گروه های ایمیلی

 

* چت روم و کاربرد آن در جمع آوری اطلاعات :

چت روم یا اتاق گفتگو به فضای مجازی ای گفته می شود که افراد در آن با هم ارتباط برقرار میکنند. ایده ی چت روم نخستین بار از طرف یاهو،[و با نرم افزار یاهو مسنجر ایجاد شد که بعد ها سایت های زیادی این فضا را ایجاد کردند.

 * موتورهای جستجو :

جویشگر یا موتور جستجو در فرهنگ رایانه، به طور عمومی به برنامه‌ای گفته می‌شود که کلمات کلیدی را در یک سند یا بانک اطلاعاتی جستجو می‌کند. در اینترنت به برنامه‌ای گفته می‌شود که کلمات کلیدی موجود در فایل‌ها و سندهای وب جهانی، گروه‌های خبری، منوهای گوفر و آرشیوهای FTP را جستجو می‌کند.

الف – خبرنامه الکترونیک (درون سازمانی و برون سازمانی)

ب- گروه های خبری : گروه های تخصصی از علوم و زمینه های مختلف هستند که درباره موضوعات خاص به تبادل اطلاعات با یکدیگر می پردازند .

ج - SPAM

 سوال : نقش خبرنامه الکترونیک در جمع آوری اطلاعات برای مخاطبان درون سازمانی و برون سازمانی را تشریح فرمائید ؟

خبرنامه الکترونیک یکی از مهمترین فناوری اینترنتی است که در امر جمع آوری و انتشار اطلاعات برای مخاطبان درون سازمانی و برون سازمانی مورد استفاده قرار می گیرد . با تبدیل نسخه چاپی یا پرینتی بولتن ها ، نشریات و خبرنامه های سازمانی به نسخه الکترونیک و دیجیتال می توان سرعت انتشار را بالا برد ، در هزینه ها صرفه جویی کرد و پوشش فراگیرتری برای مخاطبان ایجاد کرد .

وب سایت :

یک پایگاه اینترنتی است که حجم اعظم اطلاعات موجود در اینترنت را در خود ذخیره کرده است . وب سایت را با www می شناسند و مخترع آن تیم برنزلی می باشد . در حال حاضر بیش از 5 میلیارد صفحه وب در اینترنت وجود دارد . برای راه اندازی هر وب سایت به سه چیز نیاز داریم . 1- هاست ( فضا ، میزبان یا کامپیوتر خدمت دهنده وب سایت ) 100 مگا بایت ، 100 هزار تومان 2- دامین (نام یا دامنه وب سایت ) com . org . ir . net . gov  3- دیزاین (طرح یا قالب وب سایت )

کاربرد وب سایت در جمع آوری و پردازش اطلاعات :

1-      انتشار سریع اطلاعات

2-      جمع آوری اطلاعات و دیدگاه ها

3-      ارتباط با مخاطب / مشتری

وبلاگ : وبلاک یک صفحه اینترنتی است که به صورت رایگان در دسترس همگان بوده و امکان انتشار اخبار ، اطلاعات ، دیدگاه ها و علائق افراد در ان وجود دارد . وبلاگ ها یکی از مهمترین ابزارهای جمع آوری و انتشار اطلاعات در روابط عمومی ها هستند . در حال حاضر بیش از 70 میلیون وبلاگ در جهان ثبت شده که حدود 2 میلیون از آنها فارسی بوده . وبلاگ فارسی تا فاصله سالهای 83-84 رتبه چهارم جهان را دارا بوده و این رتبه اکنون به جایگاه 10 رفته .

الزامات عملی راه اندازی وبلاگ :

1-      ثبت نام در یک سرویس دهنده وبلاگ رایگان

2-      دریافت یوزر نیم و پسورد

3-      انتشار اطلاعات

4-      بازدید وبلاگ

کاربرد وبلاگ در روابط عمومی :

1-      جمع آوری اطلاعات از طریق وبلاگ های منتشره

2-      تحلیل محتوا و تحقیق بر اساس محتوای وبلاگ ( نویسنده و کاربران ، نظرات)

3-      انتشار اطلاعات با زبان صمیمانه تر و غیررسمی از طریق وبلاگ

چت روم ها : اطاقهای گپ و گفتگو هستند که در آنها دیدگاه ها ، علائق ، اخبار و نظرات شخصی افراد منتشر می شود . چت روم ها یکی از راه های مؤثر پی بردن به گرایشات افکار عمومی می باشد . چت روم ها محبوب ترین سرویس اینترنتی در ایران هستند که دو دلیل اصلی ان محدودیت ای اجتماعی و سرعت پایین اینترنت در ایران است .

فروم ها : تالارهای گفتگو : بخشهایی از یک وب سایت هستند که ازطریق آن سؤالات ، مشکلات و مسائل مختلف مطرح شده و توسط کاربران به آنها پاسخ داده شده است . مطالب فروم ها قابل جستجو ، قابل سرچ و قابلیت استناد دارد .

بانکهای اطلاعاتی :

مخزن ذخیره اطلاعات هستند که امکان نگهداری اطلاعات مختلف را بر اساس طبقه بندی گوناگون دارا می باشند ویژگی مهم بانکهای اطلاعاتی قدرت جستجوی هوشمند اطلاعات هستند .

دایرکتوریها :

مجموعه ای از لینک های طبقه بندی شده اطلاعات هستند که به صورت شاخه ای و موضوعی بر روی وب قرار می گیرند و کاربران می توانند از طریق دنبال کردن این لینک ها به اطلاعات مورد نظر خود دست پیدا کنند . سایتهایی مانند گویا و یاهو سایتهای برجسته ای از دایرکتورها به شمار می روند . ( 2 نوع – عمومی و تحخصصی)

سفارش به گوگل (سرچ در آینده) :

یکی دیگر از تکنیکهای پیشرفته جستجوی اطلاعات استفاده از سرویس ulert.google می باشد . در این سرویس محقق کلمات کلیدی مورد نظر خود را به گوگل سافرش داده تا در صورتی که در آینده اطلاعاتی در این باره تولید شد به ادرس ایمیل محقق ارسال شود .

جستجوی ترکیبی :

عبارت است از استفاده همزمان از چند روش و تکنیک کندوکاو اطلاعات تا در صورتی که یکی از روش ها ناموفق بود از سایر روش ها به اطلاعات مورد نظر دست یابیم .

بانک مقالات شخصی :

یکی از روشهای مؤثر بازیابی اطلاعات ایجاد یک بانک مقالات و اطلاعات شخصی بر روی رایانه شخصی شما می باشد . اطلاعات این بانک بصورت روزمره و در حین وب گردی های روزانه جمع آوری و ذخیره می شود . این اطلاعات می تواند بصرت طبقه بندی شده و یا بوسیله ابزارهایی مانند گوگل رومیزی (desktop) بازیابی شود .

کتابخانه های دیجیتالی :

یا الکترونیکی شبیه کتابخانه های دنیای واقعی گنجینه ای از اطلاعات هستند که با مراجعه به آنها می توان حجم گسترده ای از اطلاعات را دریافت کرد . بزرگترین پروژه کتابخانه دیجیتالی جهان توسط گوگل و با مشارکت دانشگاه های بزرگ دنیا در حال انجام است . این سرویس در آدرس بوکس گوگل دات کام برای همه قابل دسترسی است .

ساختار موتور جستجو در گوگل :

اینترنت را یک زباله دان بزرگ دانسته اند که شاید اطلاعاتی که داخل این زباله دانی می رود ارزشی نداشته باشد و این عنکبوت گوگل یا ربات جستجو گر همه این اطلاعات یا به اصطلاح زباله ها را جمع میکند و اینها را در دیتا بیس یعنی بانکهای اطلاعاتی ذخیره میکند که البته ظرفیت این دیتا بیس 5 میلیون ترا بایت است . آن چیز که باعث بالا بودرتبه گوگل می شود الگوریتم گوگل است . ( شاخصهای طبقه بندی اطلاعات ) الگوریتم یک رمز و یک راز برای گوگل است که هنوز کسی این را متوجه نشده است ولی بررسی ها نشان می دهد این رمزها عبارتند از :  عناوین شاخصها برا اساس

1-     محتوی یعنی آن سایتی که  اطلاعات بیشتر دارد یعنی محتوی بر اساس حجم .

2-     قدمت ، توجه میکند کدام سایت قدیمی تر است احتمالا آن سایت قدیمی محتوی بیشتری باید داشته باشد .

3-      به روز رسانی سایتی که اطلاعاتش به روز است .

4-     نظم یکی از اصول شش گانه توسعه در دنیا نظم است اگر سایتی دقیق به روز شده بود قابلیت بیشتری برای جستجو دارد .

5-     کلمات کلیدی یعنی راجع به آن کلمه بررسی میکند این سایتها چقدر این کلمه را تولید کرده اند .

6- لینکهای درون و برون متنی ، هرچه مطلب بیشتر لینک داشته باشد یعنی مطلب مستند تر است .

7-  گیرنده لینک ، در ارتباطات واژه ای داریم به نام سای تیش CITATION  یعنی خود مقاله علمی مهم است ولی به این توجه میشود منابع دیگر و چه دانشگاههایی به مقاله شما رجوع کرده اند پس هرچه بیشتر به آن سایت یا فرد رفرنس داده باشند ، آن سایت مهمتر است ( برای جستجو

8-    بازدید ، تعداد بازدیدکننده در سایت alexa.com  می توانیم در این سایت تعداد بازدید کنندگان خود را ببینیم .

9-     ترکیب یعنی ترکیب همه این شاخصها با همدیگر click stream یعنی مسیر کلیک یعنی این مسیر هایی که می رویم همه ثبت می شود  یک سایت جدید Archive.org  در این سایت کلیه مطالب حتی دلیت شده ها ثبت شده و می ماند این آرشیو با پتا بایت اندازه گیری می شود . اشلون schlone    مرکزی است در نیوزلند که غیر از اینترنت تمام مطالب مخابراتی را ذخیره میکند .

سه زمینه طبق قوانین بین المللی فیلتر روی آن انجام می شود : 1- تجارت اسلحه   2-  راجع به قتل   3-  کورنوگرافی کودکان

بالاترین نفوذ در اینترنت را کشورهای اسکاندیناوی دارند . و پرسرعت ترین اینترنت دنیا را سوئد دارد . کره جنوبی سه سال است که رتبه اول دولت الکترونیک را دارد .


منابع:

1-     جی تیلور ، آرین ؛ سازماندهی اطلاعات ، ترجمه محمد حسن دیانی ، مشهد کتابخانه رایانه ای 1381

 2-     محمدی فر ، محمد رضا ؛ آشنایی با مدرک شناسی ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، سازمان چاپ وانتشارات 1380

3-     سفیدی ، هوشمند ؛ راهبردهای عملی در روابط عمومی ، تهران ، نزهت ، موسسه تحقیقات روابط عمومی ، 1383

4-     آذرنگ ، عبدالحسین ؛ اطلاع رسانی

5-     اطلاعات و تبلیغات ، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 1371

علاوه  بر این کتابها مباحث مطرح شده در کلاس درس به عنوان منابع امتحان تلقی می شود


۹۴/۰۹/۲۶ موافقین ۰ مخالفین ۰
احمد محمدی نسب

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی